Apiterapia - medycyna przyszłości?

Statystyka ukazuje, że Polacy spożywają najwięcej leków i suplementów diety w porównaniu do innych narodowości. Coraz częściej w centrum ich uwagi pojawia się apiterapia - leczenie miodem i innymi produktami pochodzącymi z pszczelego ula. To zjawisko może być rozumiane jako wyraz poszukiwania skutecznych, nawiązujących do wielowiekowej tradycji, metod leczenia oraz profilaktyki zdrowotnej. Niemniej jednak większość suplementów dostępnych w aptekach nie posiada statusu leku, co wiąże się z brakiem wystarczających badań naukowych potwierdzających ich skuteczność. Ten fakt stawia pod znakiem zapytania rzeczywistą wartość tych produktów. W naszym artykule postaramy się przedstawić efekty pracy laboratoriów i jednostek medycznych na świecie zajmujących się miodem i jego pochodnymi w celu znalezienia odpowiedzi na pytanie: czy apiterapia stanie się medycyną przyszłości?

 

DLACZEGO O APITERAPII MÓWI SIĘ CORAZ CZĘŚCIEJ?

W ostatnich latach obserwujemy wzrost zainteresowania naturalnymi i holistycznymi metodami leczenia oraz ogólnie zdrowym stylem życia. Apiterapia jest postrzegana jako naturalny sposób poprawy zdrowia i profilaktyki chorób, co przyciąga osoby poszukujące alternatywnych rozwiązań dla tradycyjnej medycyny. Ludzie stają się bardziej świadomi wpływu diety i środowiska na swoje zdrowie. Apiterapia wykorzystuje produkty pszczele, które są bogate w składniki odżywcze i mają wpływ na dobre funkcjonowanie i odporność organizmu. Ponadto coraz częściej pacjenci obawiają się skutków ubocznych leków farmaceutycznych i poszukują bardziej naturalnych alternatyw. Herbatka z miodem w domowym zaciszu staje się coraz częściej stosowanym antidotum na stres lub przeziębienie.
Chociaż apiterapia to dziedzina, która wciąż potrzebuje dalszych badań, istnieją wyniki wskazujące na jej korzystne działanie w różnych obszarach, takich jak np. leczenie ran, łagodzenie objawów alergii i infekcji czy redukcja stanów zapalnych. Wpływa to na rosnące zainteresowanie medycyną naturalną. Przyczyniła się do tego również niedawna pandemia, a także ogólny kryzys zdrowotny, które zachęcają do poszukiwania alternatywnych sposobów wzmocnienia swojego układu odpornościowego.
Apiterapia znajduje również coraz więcej zwolenników w świecie nauki. Jednym z jej pionierów był prof. Ryszard Czarnecki, określany jako "ojciec apiterapii". Jego prace i badania nad zastosowaniem produktów pszczelich w medycynie przyczyniły się do rozwoju tej dziedziny w naszym kraju.

 

Profesor Ryszard Czarnecki - ojciec polskiej apiterapii

Prof. dr hab. n. farm. Ryszard Czarnecki był niekwestionowanym autorytetem i światowej klasy znawcą produktów pszczelich (miodu, pyłku kwiatowego, propolisu, mleczka pszczelego i in.), a także wytrwałym popularyzatorem ich wartości profilaktycznych i leczniczych.
Od samego początku swojej kariery naukowej związany był z Katedrą Farmakodynamiki, która początkowo stanowiła część Akademii Medycznej w Krakowie, później została włączona w struktury Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prof. Czarnecki kierował katedrą od 1989 roku. W ramach swojej działalności założył Pracownię Wstępnych Badań Farmakologicznych, którą prowadził od 1981 do 1995 roku. Przez lata 1987-1990, zajmował też stanowisko Pełnomocnika Rektora ds. Apiterapii.
Aktywność naukowa Profesora była wynikiem pasji badawczej, która sprawiła, że szybko stał się cenionym autorytetem w swojej dziedzinie. "Jego bogata wiedza, zaangażowanie naukowe oraz charyzmatyczna osobowość przyciągały na wykłady tłumy, na które miłość do pszczół przekazywał z pasją w sposób, który był zrozumiały nie tylko dla specjalistów" - tak pisał o nim miesięcznik "Pszczelarstwo".
Pszczelarze uwielbiali Profesora za ogromne zaangażowanie w pracę oraz za to, że chętnie dzielił się swoim doświadczeniem oraz wiedzą.
Profesor Ryszard Czarnecki zgromadził znaczący dorobek naukowy, obejmujący ponad 56 oryginalnych publikacji w polskich i zagranicznych czasopismach oraz wiele książek. Dodatkowo opracował receptury na leki i preparaty lecznicze wykorzystujące pszczele produkty. Tak pisał w przedmowie do jednej ze swych książek: "Od wielu już lat, powodowany przekonaniem o potrzebie upowszechniania wiedzy o apiterapii, starałem się przekazywać swym współpracownikom i słuchaczom zapał do poznawania tajemnic produktów pszczelich. Długo, zbyt długo traktowano apiterapię jak ubogiego krewnego farmakoterapii. Na szczęście w ostatnich latach jesteśmy świadkami wzrostu zainteresowania produktami pszczelimi oraz ich potencjalnymi możliwościami leczniczymi."

 

BADANIA LABORATORYJNE I KLINICZNE NA ŚWIECIE

Obecnie na znaczeniu zyskały badania produktów naturalnych w celu zapobiegania lub leczenia wielu chorób . Wzrosło również zainteresowanie produktami pszczelimi i apiterapią. W wielu krajach stanowi ona już część medycyny komplementarnej i integracyjnej. Ponadto wzrosło spożycie produktów pszczelich jako nutraceutyków i suplementów diety. W związku z tym wzmogły się badania nad ich aktywnością farmakologiczną, ujawniając liczne właściwości biologiczne. Badania in vitro i in vivo , a także próby kliniczne wykazały, że produkty pszczele mogą być wskazane w leczeniu różnych chorób oraz utrzymaniu równowagi zdrowotnej i homeostazy.
Wzrost zainteresowania świata nauki apiterapią dokumentuje poniższa tabela.

 

Liczba opublikowanych prac związanych z aktywnością biologiczną produktów pszczelich

Produkt pszczeli	Liczba rękopisów	Testy in vitro	Testy in vivo	Badania kliniczne
Miód	1418	172	51	25
Propolis	1545	655	309	23
Jad pszczeli	3020	232	175	46
Pyłek pszczeli	223	26	22	0
Mleczko pszczele	173	49	38	6
Wosk	40	4	14	10

Źródło: W. A. Weis i in.: An overview about apitherapy and its clinical applications, Phytomedicine Plus, Volume 2, Issue 2, May 2022, 100239
https://doi.org/10.1016/j.phyplu.2022.100239
 

Miód - lek o wszechstronnym działaniu

Składniki miodu i ich aktywność biologiczna

Miód jest bogatym źródłem składników odżywczych i substancji biologicznie czynnych, co przekłada się na jego potencjał leczniczy. Oto niektóre z kluczowych składników:

• Cukry, w tym glukoza i fruktoza. Dostarczają organizmowi energii.
• Antyoksydanty, takie jak witaminy C i E, flawonoidy, polifenole i minerały (np. miedź i selen), które pomagają zwalczać wolne rodniki i zapobiegać oksydacyjnemu stresowi.
• Enzymy, np. oksydaza i katalaza, które przyczyniają się do rozkładu nadtlenku wodoru i zapobiegają jego akumulacji w organizmie.
• Aminokwasy pomocne w procesie regeneracji tkanek i budowie białek w organizmie.
• Witaminy i minerały wspierające funkcje organizmu i układu odpornościowego.
• Flawonoidy wykazujące potencjał przeciwbakteryjny, przeciwwirusowy i przeciwzapalny.
• Peptydy i białka o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwwirusowych.
• Kwasy organiczne, takie jak kwas mlekowy i kwas mrówkowy, wpływają hamująco na aktywność mikroorganizmów i działanie wirusów.

 

Składniki	Ilość w 100 g miodu	Składniki	Ilość w 100 g miodu
Kwas askorbinowy	2,2 - 2,4 mg	Fruktoza	38,50 g
Enzymy	Inwertaza, diastaza, oksydaza glukozowa	Glukoza	17,10 g
Wapń	4,40 -9,20 mg	Woda	17,10 g
Miedź	0,003 - 0,10 mg	Maltoza	7,20 g
Żelazo	0,06 - 1,50 mg	Sacharoza	1,50 g
Magnez	1,20 - 3,50 g	Tiamina	< 0,006 mg
Fosfor	1,90 - 6,30 mg	Ryboflawina	< 0,06 g
Potas	13,20 - 169,00 mg	Niacyna	< 0,036
Sód	0,00 - 7,60 mg	Kwas pantotenowy	< 0,11 mg
Cynk	0,03 - 0,40 mg	Pirydoksyna	< 0,32 g

 

Badania nad działaniem leczniczym miodu

Badania naukowe stanowią podstawę potwierdzenia walorów leczniczych miodu. W ciągu ostatnich kilku dekad przeprowadzono liczne badania laboratoryjne, kliniczne i eksperymentalne, aby poznać dokładniej korzyści płynące z miodu dla zdrowia człowieka. Oto niektóre z ważniejszych ustaleń:

 

• Działania przeciwbakteryjne. Jednym z kluczowych osiągnięć badań nad miodem jest wykazanie jego zdolności do hamowania wzrostu i rozmnażania bakterii. Dzięki tej właściwości posiada duży potencjał w leczeniu infekcji bakteryjnych (zobacz).
• Działanie przeciwzapalne. Miód wykazuje działanie przeciwzapalne. Na tą właściwość mają wpływ składniki takie jak flawonoidy i polifenole (zobacz).
• Leczenie kaszlu i bólu gardła. Ten najważniejszy pszczeli produkt jest często stosowany jako domowy sposób leczenia kaszlu i bólu gardła. Badania potwierdzają jego skuteczność w łagodzeniu tych dolegliwości, szczególnie w odniesieniu do dzieci. Potwierdzono bezpieczeństwo stosowania miodu u najmłodszych pacjentów poniżej roku życia. Jest to istotne, ponieważ niektóre leki przeciwkaszlowe są dla nich niewskazane (zobacz).
• Działanie przeciwwirusowe. Miód zawiera kilka składników, które wykazują potencjał przeciwwirusowy, m.in.: flawonoidy, peptydy i białka, kwasy organiczne oraz witaminy i minerały. Badania laboratoryjne wykazały, że miód może hamować namnażanie się wielu rodzajów wirusów, w tym wirusów grypy, wirusa opryszczki i wirusa HIV. Prowadzi się też intensywne badania nad zastosowaniem miodu w walce z COVID-2 (zobacz).
• Gojenie ran. Miód od dawna wykorzystuje się w medycynie tradycyjnej do leczenia oparzeń i ran skóry. Wiąże się to z jego działaniem przeciwbakteryjnym oraz właściwościami przeciwzapalnymi. Miód szeroko stosuje się w leczeniu oparzeń, owrzodzeń i ran skóry. W wielu przypadkach jest wykorzystywany w postaci opatrunków z miodem, które umieszcza się na ranie i regularnie zmienia. Badania kliniczne potwierdziły skuteczność tych terapii i wykazały, że miód może przyspieszyć proces gojenia (zobacz).

Zamieszczona niżej tabela przedstawia wyniki badań nad skutecznością stosowania miodu w trzech przykładowych obszarach klinicznych.

 

Badania kliniczne z miodem: główne podejścia, rodzaje interwencji i główne wyniki.

Temat	Dawkowanie	Główne wyniki
Owrzodzenie stopy cukrzycowej	Roztwór z miodu 120 dni	wzrost skuteczności leczenia
Gojenie się ran pooperacyjnych powiek	Miód Manuka dwa razy dziennie przez 6 tygodni	spadek tendencji do zniekształceń skóry, blizna jest mniej namacalna
Parametry sercowo-naczyniowe i pomiary antropometryczne kobiet po menopauzie	Miód Tualang 20 g/dzień Koktajl miodowy 20 g/dzień 6 i 12 miesięcy	spadek rozkurczowego ciśnienia krwi spadek poziomu cukru we krwi na czczo

Źródło: W. A. Weis i in.: An overview about apitherapy and its clinical applications, Phytomedicine Plus, Volume 2, Issue 2, May 2022, 100239
https://doi.org/10.1016/j.phyplu.2022.100239
 
Badania naukowe potwierdzają wiele korzyści zdrowotnych płynących z miodu. Wyniki dowodzą jego skuteczności w leczeniu infekcji, łagodzeniu stanów zapalnych, leczeniu kaszlu i bólu gardła, działaniu przeciwwirusowym oraz wspomaganiu gojenia ran. Istnieje możliwość wykazania jeszcze szerszego zakresu działań leczniczych oraz rozwijania nowych terapii opartych na pszczelim miodzie.

 

Jad pszczeli - sposób na ból i zaburzenia neurologiczne

Jad pszczeli (apitoksyna) wydzielany jest przez gruczoł znajdujący się w jamie brzusznej pszczół. To bezwonna i przezroczysta, kwaśna ciecz, którą pszczoły często wykorzystują jako narzędzie obrony przed drapieżnikami. Jad pszczeli to kombinacja różnych związków. Jak podają publikacje naukowe jad zawiera kilka aktywnych cząsteczek, takich jak peptydy i enzymy, w tym melitynę (główny składnik jadu pszczelego), apaminę, adolapinę, peptyd degranulujący komórki tuczne i enzymy (fosfolipazę A2 i hialuronidazę), a także składniki peptydowe, takie jak histamina, dopamina i noradrenalina. Głównymi elementami są melityna, która stanowi około 50 procent suchego jadu i fosfolipaza A2 ( PLA2) - około 12 procent.

W medycynie klasycznej jad pszczeli i toksyny pochodzące od pszczół stosuje się w leczeniu przewlekłych chorób zapalnych, ponieważ mają działanie przeciwartretyczne, przeciwnowotworowe i przeciwbólowe. W terapii użądleniami pszczoły miodne trafiają bezpośrednio do miejsca docelowego poprzez żądło, natomiast w terapii jadem pszczelim liofilizowanym wstrzykuje się go bezpośrednio w różnych dawkach in situ. Wstrzykiwanie jadu pszczelego ma zdolność leczenia różnych chorób, takich jak:

• choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczyca itp.),
• zaburzenia neurologiczne i ból,
• przewlekłe stany zapalne,
• choroby skóry i infekcje bakteryjne.

 

Niektóre badania potwierdzające pozytywne działanie jadu pszczelego

Najbardziej znane doświadczenia z terapią jadem pszczelim miały miejsce w rosyjskich szpitalach klinicznych. Poniższa tabela przedstawia efekty doświadczeń dr Kryłowa i jego współpracowników w stosowaniu terapii jadem pszczelim w leczeniu stwardnienia rozsianego w Czelabińskim Ośrodku Stwardnienia Rozsianego w Rosji. 

 

Eksperyment terapii jadem pszczelim u pacjentów ze stwardnieniem rozsianym

Stopień reakcji	Liczba pacjentów	Całkowita poprawa (%)	Zatrzymanie demielinizacji (%)	Remielinizacja (%)
Podstawowy	24	66	36	29
Wtórny	53	84	80	72
Recydywa	36	91	85	83

Źródło: Krylov V., Agafonov A., Kriftsov N., Lebedev V., Burimistrova L., Oshevenski L., Sokolski S. Teoria i środki apiterapii. Centrum Rosyjskie w Czelabińsku; Moskwa, Rosja: 2007. 
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8400317/table/molecules-26-04941-t001/?report=objectonly

 

Rosyjski apiterapeuta, dr Ludyanski, leczył różne dolegliwości za pomocą jadu pszczelego. Niżej podana została statystyka tych terapii.

 

Doświadczenia z jadem pszczelim w leczeniu różnych dolegliwości Wołogdzie (Rosja)

Liczba pacjentów:	z bardzo dobrą poprawą	z dobrą poprawą	bez poprawy
Dolegliwość:
Astma oskrzelowa	38	17	10
Stwardnienie rozsiane	103	72	35
Zapalenie wielonerwowe	22	9	6
Zapalenie wielostawowe	77	18	15
Neuralgia nerwu trójdzielnego	16	7	2
Paraliż poudarowy	196	10	31
Osteochondroza	1542	352	116
Nadciśnienie	18	9	18
Miopatia	54	8	16
Zapalenie nerwu zwojowego	11	4	1
Zapalenie nerwu twarzowego	128	6	1
Ataksja móżdżkowa	12	7	2
Syringomyelia	140	31	11
Neuralgia nerwu trójdzielnego	16	7	2
Pourazowe zapalenie nerwu splotowego	206	46	21
Zapalenie pajęczynówki	275	20	20

Źródło: Ludyanski EA: Apiterapia. Poligrafista: Wołogda, Rosja, 1994. s. 460.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8400317/table/molecules-26-04941-t002/?report=objectonly
 
Badania kliniczne przeprowadza się także w Stanach Zjednoczonych. Kolejna tabela przedstawia wyniki terapii zespołu dr W. A. Weisa.

 

Badania kliniczne z jadem pszczelim: podejścia, rodzaje interwencji i główne wyniki.

Temat	Dawkowanie	Główne wyniki
Przewlekły ból krzyża	Wstrzyknięcie 0,1 ml/punkt dwa razy w tygodniu przez 4 tygodnie	spadek przewlekłego bólu krzyża
Oporna zlokalizowana łuszczyca plackowata (RLPP)	Wstrzyknięcie 0,05 do 0,1 ml dostępnego w handlu BV (Epivac®) raz w tygodniu przez 3 miesiące	spadek RLPP spadek TNF-α
Choroba Parkinsona (PD)	0,1 ml rozcieńczony do 0,005% dwa razy w tygodniu przez 12 tygodni	wzrost prędkość chodu wzrost w kwestionariuszu jakości życia w chorobie Parkinsona wzrost objawów motorycznych

Źródło: Weis W. A. i in.: An overview about apitherapy and its clinical applications, Phytomedicine Plus, Volume 2, Issue 2, May 2022, 100239
https://doi.org/10.1016/j.phyplu.2022.100239
 

Wnioski i perspektywy na przyszłość

Jad pszczeli i jego składniki wykazują szerokie spektrum działania biologicznego i farmakologicznego. Został on poddany badaniom klinicznym przez apiterapeutów w leczeniu niektórych chorób. Uzyskał też licencje do stosowania w terapii ludzi w wielu krajach i jest obecnie dostępny na rynkach w różnych postaciach. 

 

Mleczko pszczele - regeneracja i odporność

Aktywność składników

 Mleczko pszczele to wydzielina pszczół miodnych, która służy do karmienia larw pszczół przez pierwsze trzy dni i pszczół matek przez całe życie. Zawiera wiele substancji bioaktywnych, takich jak royalizyna, główne białka i kwas 10-hydroksy-2-decenowy. Ostatnio opublikowano wiele badań dotyczących działania mleczka pszczelego. Stwierdzono, że posiada ono następujące działanie lecznicze:

• Wspomaganie procesów regeneracyjnych. Mleczko pszczele jest znane z działania stymulującego procesy regeneracji komórek. W badaniach stwierdzono, że składniki mleczka pszczelego, takie jak 10-HDA, wpływają na wzrost komórek i przyspieszają gojenie się ran.
• Wspomaganie układu immunologicznego. Badania sugerują, że mleczko pszczele może wspomagać układ immunologiczny poprzez zwiększenie liczby limfocytów T i aktywację makrofagów. Zwiększa to zdolność organizmu do zwalczania infekcji i chorób.
• Działanie przeciwzapalne. Składniki mleczka pszczelego hamują procesy zapalne w organizmie co przynosi korzyści w przypadku np. reumatoidalnego zapalenia stawów.
• Wspomaganie układu nerwowego. Mleczko pszczele może wpływać korzystnie na układ nerwowy poprzez działanie neuroprotekcyjne. Badania wskazują, że może ono pomóc w redukcji objawów stresu i poprawie funkcji poznawczych.
• Potencjał antynowotworowy. Badania laboratoryjne sugerują, że mleczko pszczele posiada potencjał antynowotworowy poprzez hamowanie wzrostu komórek nowotworowych i indukowanie apoptozy. Działania te są ze sobą silnie powiązane i nie można ich oceniać oddzielnie. Naukowcy twierdzą, że mleczko pszczele może być doskonałym środkiem terapeutycznym, szczególnie w leczeniu nowotworów i zespołu metabolicznego.

 

Skład mleczka pszczelego

Zawartość mleczka pszczelego obrazuje poniższa tablica.

Skład świeżego i liofilizowanego mleczka pszczelego.

Składniki	Świeża mleczko	Liofilizowane
Woda (g/ 100 g)	60–70	<5
Lipidy (g/ 100 g)	3–8	8–19
10-HDA (g/ 100 g)	>1,4	>3,5
Białko (g/ 100 g)	9–18	27–41
Fruktoza (g/ 100 g)	3–13	–
Glukoza (g/ 100 g)	4–8	–
Sacharoza (g/ 100 g)	0,5–2,0	–
Popiół (g/ 100 g)	0,8–3,0	2–5
pH	3,4–4,5	3,4–4,5
Kwasowość (ml 0,1 N NaOH/g)	3,0–6,0	–
Furozyna (mg/ 100 g białka)	<50

Źródło: Ramadan M., Al-Ghamdi A.: Bioactive compounds and health-promoting properties of royal jelly, Journal of Functional Foods, Volume 4, Issue 1, January 2012, Pages 39-52.
https://doi.org/10.1016/j.jff.2011.12.007

 

Wyniki badań działania związków bioaktywnych w mleczku pszczelim

Mleczko pszczele to fascynujący produkt pszczelarski, który wykazuje wiele potencjalnych właściwości leczniczych. Chociaż istnieją obiecujące dowody na jego skuteczność w różnych dziedzinach medycyny, jednak nadal wymaga dalszych badań klinicznych, aby dokładnie określić możliwości jego zastosowania w praktyce medycznej. Dotychczasowe badania sugerują, że mleczko pszczele może być cennym źródłem leczniczym. Jako przykład przedstawiamy tablicę zawierającą udokumentowane efekty działania poszczególnych związków bioaktywnych tego pszczelego produktu.

 

Działanie związków bioaktywnych w mleczku pszczelim - badanie na zwierzętach

Związki bioaktywne	Efekty biologiczne
Oligomer MRJP1	Odporność na zapalenie jelit
MRJP 2 i jego izomer X1	Działanie przeciwnowotworowe
MRJP3	Działanie immunoregulacyjne
MRJP	Poprawia zdolność pamięci przestrzennej wpływając. Przedłużanie życia poprzez zwiększenie aktywności przeciwutleniającej i szlaku sygnałowego receptora naskórkowego czynnika wzrostu.
Galaretki I-III	Antybakteryjny - hamuje działanie drożdży, bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych.
Royalisin	Antybakteryjny - hamuje bakterie Gram-dodatnie poprzez uszkodzenie ścian komórkowych i błon komórkowych.
Białko podobne do apolipoforyny III	Działanie immunoregulacyjne.
10-HDA	Działanie immunoregulacyjne. Antybakteryjne - tłumią larwy Paenibacillus, patogeny specyficzne dla zwierząt i ludzi.
10-HDA	Działanie przeciwcukrzycowe. Odporność na stany zapalne jelit. Działanie przeciwnowotworowe - zmniejszają poziom TRP1, TRP2 i MITF w komórkach czerniaka B16F1, hamują produkcję melaniny.
HPO-DAEE (pochodna 10-HDA)	Działanie przeciwnowotworowe - promuje apoptozę komórek A549 ludzkiego raka płuc poprzez szlak ROS-ERK-p38, częściowo poprzez szlak CHOP.
3,10-DDA	Działanie immunoregulacyjne.
ACh	Przeciwdziała zapaleniu jelit.
Tlenek AMP-N1 i jego analogi	Działanie przeciwnowotworowe - promuje wzrost aksonalny komórek guza chromochłonnego PC12.

Źródło: Guo J. i in: Active components and biological functions of royal jelly, Journal of Functional Foods, Volume 82, July 2021, 104514.
https://doi.org/10.1016/j.jff.2021.104514
 

Propolis w walce z bakteriami i grzybami

Wśród produktów naturalnych bogatych w związki bioaktywne propolis okazał się obiecującą alternatywą dla tradycyjnych leków ze względu na jego liczne, korzystne dla zdrowia, działania. W badaniach in vivo i in vitro stwierdzono, że leczenie propolisem może złagodzić wiele objawów chorób. Pszczoły zbierają żywicę i wosk pszczeli z różnych części roślin, takich jak kwiaty i pąki, wydzieliny i żywice drzew, a następnie wzbogacają je śliną. W związku z tym stwierdzono, że propolis zawiera ponad 500 związków, w tym flawonoidy, związki fenolowe, polifenole, terpeny, terpenoidy, kumaryny, steroidy, aminokwasy i różne związki aromatyczne. Ponadto jest bogaty w związki fitochemiczne, w tym olejki eteryczne, witaminy (kompleksy A, B, C i E) oraz ważne minerały, takie jak glin, sód, potas, wapń, miedź, magnez, żelazo i cynk, które odgrywają również ważną rolę w naszej aktywności biologicznej. Szerszy spis związków bioaktywnych znajdziecie w poniższej tabeli.

 

Skład chemiczny propolisu i jego związków bioaktywnych.

Związki chemiczne	Związki bioaktywne
Kwasy aromatyczne	Kwasy benzoesowe, kwas kawowy, kwas cynamonowy, kwas kumarowy, kwas ferulowy i kwas galusowy
Alkohole	Glicerol, erytrytol, α-cedrol, ksylitol
Estry	Ester fenetylowy kwasu kawowego, ester metylowy kwasu 2-propenowego, 4,3-acetyloksykaffeian, estry 3,4 dimetoksytrimetylosililowe i 3-metoksy-4-cynamonian
Kwasy tłuszczowe i alifatyczne	Kwas izoferulowy, kwas glutaminowy, kwas fosforowy, kwas jabłkowy, kwas winowy, kwas propanowy, kwas butanodiowy i kwas stearynowy
Flawonoidy	Apigenina, akacetyna, chryzyna, galangina, genisteina, hesperetyna, kemferol, kemferyd, luteolina, naringenina, pinobanksyna, pinocembryna, kwercetyna i tetrochryzyna
Mikroelementy	Aluminium (Al), miedź (Cu), magnez (Mg), cynk (Zn), krzem (Si), cyna (Sn), mangan (Mn), nikiel (Ni) i chrom (Cr)
Cukry	d-Altroza, d-glukoza, maltoza i d-fruktoza
Witaminy	Witamina A (retinol), witamina B 1 (tiamina), witamina B 2 (ryboflawina), witamina B 3 (nikotynamid), witamina B 6 (pirydoksyna), witamina B 9 (kwas foliowy), witamina C (kwas askorbinowy) i witamina E (tokoferol)
Inne	Butan, cykloheksan, cyklopenten i guanidyna

Źródło: Zullkiflee N. i in.: Propolis: Its Role and Efficacy in Human Health and Diseases, Molecules, 2022 Sep; 27(18), 6120.
https://www.mdpi.com/1420-3049/27/18/6120
 

Znane właściwości lecznicze propolisu

• Działanie przeciwbakteryjne. Propolis jest znany z silnego działania przeciwbakteryjnego. Badania wykazały, że substancja ta może hamować wzrost bakterii, w tym tych opornych na antybiotyki. Działa przede wszystkim poprzez zahamowanie wzrostu bakteryjnej błony komórkowej.
• Działanie przeciwgrzybicze. Propolis może być skuteczny w walce z infekcjami grzybiczymi, np. kandydozą i grzybicą paznokci. Substancje zawarte w propolisie, takie jak kwas kawowy i kwas ferulowy, są odpowiedzialne za te właściwości.
• Działanie przeciwwirusowe. Badania sugerują, że propolis działa przeciwwirusowo poprzez hamowanie replikacji wirusów. Może być skuteczny w leczeniu infekcji wirusowych, w tym opryszczki i grypy.
• Działanie przeciwzapalne. Propolis wykazuje właściwości przeciwzapalne, co skłania do stosowania go przy zapaleniu gardła i chorób dziąseł.
• Wspomaganie gojenia ran. Propolis może przyspieszać proces gojenia ran. Działa stymulująco na procesy regeneracji komórek skóry i tkanek.

Wspomnianych właściwości jest znacznie więcej. Większość z nich odkryta została w trakcie badań naukowych nad tą substancją. W tabeli znajdziecie aktywne składniki propolisu i ich działanie na organizm człowieka.

 

Aktywne składniki propolisu i ich wpływ na różne schorzenia i choroby.

Aktywne składniki propolisu	Rodzaj chorób	Wyniki
Apigenina, chryzyna, galangina, genisteina, kemferol, luteolina, naringina, pinocembryna i kwercetyna	Cukrzyca (typ 2)	Obniża poziom glukozy we krwi Zmniejsza stężenie hemoglobiny glikozylowanej w surowicy (HbA1c) Zmniejsza poziom insuliny Usuwa wolne rodniki i chelatuje metale
Apigenina, kwas kawowy, CAPE, galangina, hesperydyna i kwercetyna	Reumatoidalne zapalenie stawów	Zmniejsza stany zapalne Hamuje syntezę DNA i produkcję cytokin zapalnych Hamuje aktywację NF-κB Zmniejsza poziom mRNA TNF-α
Apigenina, artepillina C, kwas kawowy, CAPE, chryzyna, galangina, kemferol, luteolina, mirycetyna, pinocembryna i kwercetyna	Rak piersi Rak jelita grubego Rak wątroby Rak płuc Rak trzustki	Zapobiega proliferacji komórek Hamuje angiogenezę komórek nowotworowych Stymuluje apoptozę Selektywne właściwości toksyczne wobec komórek nowotworowych Skutki apoptozy
CAPE, chryzyna, kemferyd, luteolina, pinocembryna, pinostrobina i kwercetyna	Udar Nadciśnienie Miażdżyca Uszkodzenie niedokrwienno-reperfuzyjne	Zmniejsza aktywność cyklooksygenazy Usuwa reaktywne formy tlenu (ROS) Stymuluje produkcję tlenku azotu (NO).
Artepillina C, CAPE, kwas kumarowy, galangina, kemferyd, ester 4-metylowy i aromatendryna	Wrzód gastryczny Wrzód trawienny Rak Zapalenie błony śluz. jamy ustnej Zapalenie żołądka i jelita grubego Wrzody zapalenia błony śluzowej	Chroni przed wrzodami żołądka Poprawia barierę jelitową Zapobiega patogenom, toksynom i przemieszczaniu się bakterii z jelit do krwi Zmniejsza uszkodzenie jelita grubego Hamuje zapalenie jelita grubego
Apigenina, CAPE, chryzyna, kemferol, pinocembryna i kwercetyna	Choroba Alzheimera Choroba Parkinsona Padaczka Niedokrwienie	Hamuje produkcję NO w mikrogleju Neuroprotekcja przed urazami wywołanymi niedokrwieniem/ reperfuzją Zapobiegaj stresowi zapalnemu Blokuje aktywację NF-κB w mikrogleju Neuroprotekcja przed apoptozą i utlenianiem Zwiększa zaburzenia pamięci poprzez hamowanie uszkodzeń oksydacyjnych Hamuje powstawanie ROS
Artepillina C, bacharyna, CAPE, chryzyna, galangina, kemferyd, kemferol, naringenina, pinocembryna, kawiarnian benzylu, kawiarnian geranylu i kawian 3-metylo-2-butenylu	Astma	Hamuje degranulację komórek tucznych Hamuje stany zapalne wywołane alergenami Hamuje produkcję ROS Blokuje ekspresję w linii komórkowej makrofagów Wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne
Kwas kawowy, CAPE, kwas cynamonowy, aromatendendryna, N-acetylocysteina, kwas p-kumarowy,	Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)	Zapobiega ostremu zapaleniu płuc Zmniejsza zapalenie jamy ustnej iinfekcje Redukuje cytokiny prozapalne

Źródło: Zullkiflee N. i in.: Propolis: Its Role and Efficacy in Human Health and Diseases, Molecules, 2022 Sep; 27(18), 6120.
https://www.mdpi.com/1420-3049/27/18/6120
 

Przyszłość propolisu

Propolis to naturalna substancja pochodząca z pszczelego ula, która wykazuje wiele potencjalnych właściwości leczniczych. Badania naukowe sugerują, że propolis może być skuteczny w walce z bakteriami, grzybicami, wirusami oraz stanami zapalnymi. Jednak nadal istnieją pewne wątpliwości związane z dawkowaniem i standaryzacją tego produktu. Dlatego dalsze badania kliniczne są konieczne, aby dokładnie określić jego zastosowanie w praktyce medycznej.

 

APITERAPIA W NAJBLIŻSZYCH LATACH

Apiterapia wykorzystująca produkty pszczele ma długą historię stosowania w medycynie ludowej. W najbliższej przyszłości można oczekiwać, że będzie cieszyć się rosnącą popularnością. Oto kilka kierunków, w jakich może się rozwijać:

• Badania naukowe. Coraz więcej badań naukowych skupia się na potwierdzeniu skuteczności i bezpieczeństwa apiterapii. W miarę postępu badań będziemy mieli lepsze zrozumienie, w jaki sposób produkty pszczele wpływają na zdrowie i jak można je skutecznie wykorzystywać w medycynie.
• Leczenie ran. Produkty pszczele, zwłaszcza miód i propolis, mają potencjał w leczeniu ran, oparzeń i owrzodzeń. W najbliższej przyszłości możemy spodziewać się większego wykorzystania ich w medycynie regeneracyjnej.
• Terapie przeciwbólowe. Jad pszczeli jest stosowany w niektórych krajach do leczenia bólu, szczególnie w odniesieniu do bólu reumatycznego i neuropatycznego. Dalsze badania nad skutecznością i bezpieczeństwem tej terapii mogą prowadzić do jej bardziej powszechnego stosowania.
• Wsparcie dla układu odpornościowego. Niektóre produkty pszczele zawierają substancje wspierające układ odpornościowy. W miarę zwiększającego się zainteresowania zdrowym stylem życia i naturalnymi metodami leczenia można spodziewać się wzrostu zainteresowania tymi produktami jako środkami wzmacniania odporności.
• Zrównoważony rozwój pszczelarstwa. Rosnąc będzie świadomość znaczenia pszczelarstwa dla zachowania ekosystemu i produkcji żywności. Można się spodziewać większego nacisku na praktyki, które zapewniają dobrostan pszczół i jakość produktów pszczelich.
• Nowe technologie w produkcji i przetwarzaniu. Już teraz rozwijają się nowe technologie, które mogą pomóc w efektywniejszym pozyskiwaniu i przetwarzaniu produktów pszczelej hodowli. Może to wpłynąć na ich większą dostępność na rynku.

Apiterapia pozostaje fascynującą dziedziną, która łączy tradycyjne praktyki z nowymi badaniami i technologią. W najbliższej przyszłości można spodziewać się dalszego badania jej potencjału i wdrażania praktycznych zastosowań w medycynie i zdrowym stylu życia.